Hoa tigon

Ý nghĩa của loài hoa tigon

Tigon hay Ăng-ti-gôn là tên gọi chung để chỉ các loài dây leo thuộc chi có danh pháp khoa học: Antigonon, một chi thực vật thuộc họ Rau răm (Polygonaceae), có nguồn gốc từ Trung Mỹ.

Một sắc hoa trời

Cơ sở dữ liệu của IPNI liệt kê các loài sau:

Antigonon cinerascens

Antigonon cordatum

Antigonon flavescens

Antigonon grandiflorum

Antigonon guatemalense, đồng nghĩa: A. insigne, A. guatimalense
Antigonon leptopus

Antigonon macrocarpum

Antigonon platypus

Antigonon viride

Tuy nhiên, nhiều tài liệu khác lại cho rằng chi này chỉ chứa khoảng 2-4 loài, phổ biến nhất đề cập tới A. leptopus, A. cinerascens, A. flavescens và A. guatemalense.

Ti-gôn có thể bám vào giàn hoặc bất cứ vật gì ở gần để leo lên độ cao 9–12 m, là loại cây thường xanh tại các vùng khí hậu không có băng giá, lá hình trái tim kích thước khoảng 4 cm, mùa hè ra hoa thành chùm với các sắc độ từ trắng đến hồng và đỏ san hô. Ti-gôn dễ trồng, cần nhiều ánh nắng để ra được nhiều hoa, ưa đất ẩm nhưng cũng chịu được đất khô hạn.

Tại Việt Nam, loài du nhập là A. leptopus, thường được trồng leo tường rào hoặc giàn cho đẹp và lấy bóng mát.

Hai sắc hoa ti-gôn là một bài thơ nổi tiếng của tác giả T.T.Kh. viết về loài hoa này.

Hoa tigon có ở nhiều nơi trên đất Việt, nhưng với Hà Nội hoa gắn bó theo một cách riêng của nó. Theo chân người Pháp, hoa tigon đến vói Hà Nội vào những năm đầu của thế kỉ 20. Mới đầu hoa được trồng trong những ngôi biệt thự, giờ đây hoa đã có ở khắp nơi. Con phố nhỏ, nơi tôi làm việc cũng trồng nhiều tigon lắm. Hoa được trồng trong khuôn viên mỗi ngôi nhà, vươn lên thành hàng rào…vòng qua bất cứ cái gì mà bàn tay khéo léo của nó với được… Hôm nay, đứng trên lan can tầng 2 công ty thấy cành hoa rung rinh trước gió, bất chợt tôi cảm thấy bồi hồi…ngày xưa…

Kí ức trong màu hoa thắm mãi 

Đậm nhạt một vùng mê mải tuổi thơ 

(HL) 

Trong kí ức xa thẳm của tôi cũng có Tigon. Ngày còn bé, chúng tôi thường đi tới trường qua một con đường tắt. Con đường nhỏ hẹp cỡ chừng khoảng một sải tay, hai bên là tường gạch xây mộc cao ngất và trên cùng được rào bằng dây kẽm gai. Chúng tôi chẳng biết sau bức tường cao ấy là gì, nhưng biết rõ là hoa Tigon leo lên đó nhiều lắm. Cả bốn mùa đều có hoa, nhưng nở nhiều nhất vào độ cuối thu đầu đông…

Cũng chẳng hiểu sao, các bạn cùng lớp biết tôi đi học qua con đường đó nên cũng thường nhờ hái hộ vài cành vào mỗi độ hoa nở. Và cũng không biết nữa, một đứa con trai ưa nghịch ngợm, phá phách…như tôi lại làm cái việc ấy. Thường thì tôi chọn những cành hoa nở vừa phải, có đủ cả nụ và bông,cẩn thận đặt vào cái hộp cacton đựng phấn viết cũ, rồi đem đến lớp chia cho các bạn. Phải chăng trong sâu thẳm tâm hồn, tôi yêu hoa Tigon…hay đơn giản, đó chỉ là …là vì những người bạn trái dấu?

Có nhiều người bảo hoa là biểu tượng của chia ly của sự ly biệt, bởi hoa nở thành từng chùm hồng hồng trông chẳng khác gì trái tim vỡ ra mấy mảnh….Mãi sau này khi biết về bài thơ : Hai sắc hoa Tigon (của nữ sĩ TTKH viết vào năm 1937, gần sáu chục năm sau, người ta mới biết đên tên thật của tác giả là Nguyễn thị Anh Thơ), tôi mới hiểu tại sao người ta nói như vậy…bài thơ hay và quá nổi tiếng, có lẽ vì vậy làm người ta đã đồng nhất hoa và thơ… 

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi, 

Thở dài trong lúc thấy tôi vui, 

Bảo rằng : "Hoa, dáng như tim vỡ, 

Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi !"

(TTKH) 

Dường như mùa đông lạnh giá...chút gì đó hoài niệm dành cho mùa thu cùng sắc Ti Gôn ...làm người ta chợt hụt hẫng và mang trong mình một nỗi buồn man mác...Hoa đẹp đấy...nhưng tại sao lại mang dáng hình trái tim vỡ...và tại sao lai mọc trơ trọi một mình giữa mùa thu...Kiên cường..mạnh mẽ...hay vươn lên ??? Màu hồng của hoa , màu úa của lá...và màu tím của lòng người như quyện vào nhau làm nên một nỗi sầu thiên thu ...Tưởng là bình yên đó....nhưng thực chất là mầm ly biệt..Hoa Ti Gôn - Loài hoa buồn - Hoa biệt ly...và cũng là loài hoa lòng thì phải ..và dường như nó mang trên mình hai sắc phong sương...

Tôi thì chẳng thích nghĩ như vậy, xem ra đôi chút còn giận cả nữ sĩ TTKH. Tại sao nữ sĩ lại viết bài thơ hay thế…nổi tiếng đến vậy, để rồi gieo vào lòng bao người sau này ấn tượng không hay về loại hoa đẹp đến dịu dàng ấy?

Với tôi hoa Tigon là biểu tượng của tình yêu cao đẹp và trong sáng, mạnh mẽ và mềm mại. Nhìn cành hoa lung linh trong nắng, mang cả sắc trắng và hồng. Hình như cũng như tình yêu vậy. Khi mới yêu, đó là tình cảm trong sáng và thuần khiết tượng trưng cho màu trắng. Và khi tình yêu kết trái, mầu hồng biểu tượng cho tương lai, cho sự gắn bó với nhau trọn đời và là khát vọng được dâng hiến…

Thật vậy, hoa Tigon khi rụng khỏi giàn vẫn giữ nguyên màu hồng đầy quyến rũ ấy. Cả ngàn trái tim bay bay trong gió và nắng tựa như ai đó chia sẻ hạnh phúc, chia sẻ trái tim mình cho một người và mọi người…

“…Hoa mang cả con tim anh trao đó!

Một tâm hồn anh gửi nhánh tigon..”

Nếu ai đó đã đọc sự tích về hoa Tigon chắc hẳn cũng sẽ đồng ý với cách nghĩ của tôi. Hoa Tigon còn đẹp hơn cả khi đại diện cho người con gái hiếu thảo mang tên Antigone. Ngôi mộ của cô gái đầy lòng hiếu thảo với cha, lòng thương anh và mẹ, có một loài hoa lạ mọc trên ngôi mộ của mình. Dân thành Athenes không dám gọi thẳng là tên Antigone, mà người ta gọi tắt là hoa Tigone...

Antigone có nguồn gốc ở xứ "Mễ tây" * Nguồn gốc là một loài hoa hoang dại, ở Mỹ nghe nói có nhiều ở vùng sa mạc thấp tại California và Arizona, còn ở Việt nam thì nó phù hợp với tâm hồn lãng mạn của người Hà Nội hơn hết, nên ở Hà nội thường được trồng thành giàn trước sân, thành dậu xung quanh nhà. Riêng ở miền Trung, hoa Ti - gôn có thể mọc hoang cả trên cánh đồng, bên đường đi thành từng bãi. ở Miền Nam thì ít thấy hơn và thông thường chỉ có loài màu đỏ. 

Ti-gôn còn mang nhiều tên khác rất đẹp tùy theo địa phương xứ sở như:

· Sách Cây cỏ Việt nam của Phạm Hoàng Hội ti gôn còn được gọi là "Dây Hiếu nữ", "Hoa Nho"

· Queen's Wreath ( tràng hoa vương miện của Nữ Hoàng )
· Rose de Montana ( Hoa hồng của vùng Montana )

· Tên Mỹ thông dụng là Coral Vine ( dây leo san hô).

Những fan hâm mộ của “Hai sắc hoa ti gôn” thì gọi Ti-Gôn là “hoa máu”, “hoa lòng”, "hoa tim vỡ". Tôi cho rằng, có lẽ do hình dáng đặc biệt của Ti-Gôn, nên một thiếu nữ mơ mộng nào đó đã dệt nên một chuyện tình bằng thơ đầy lãng mãn và có phần bi thương. Thiếu nữ cầm giữ cả Ti-gôn cùng với mình chơi trò ú tim với thi ca. Những cánh hoa màu hồng xác pháo mang hình hài của trái tim vỡ rụng rơi trên đất lạnh ở cuối mùa thu do vậy đã trở nên bí ẩn, ly kỳ. Một cuộc truy lùng “Hai sắc hoa Ti-Gôn” kéo dài dễ quá một nửa thế kỷ nay vẫn chưa kết thúc trên các tao đàn văn chương ở Việt Nam.

Một mùa thu trước, mỗi hoàng hôn

Nhặt cánh hoa rơi lòng thấy buồn

Ngậm ánh nắng tà qua làn tóc

Tôi chờ người đến với yêu thương!

Người ấy thường hay ngắm lạnh lùng

Giải tường xa vút bóng chiều phong

Và phương trời thẳm mờ xa cách

Tay vít dây hoa trắng chạnh lòng.

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi

Thở dài trong lúc thấy tôi vui

Bảo rằng hoa dáng như tim vỡ

Anh sợ tình ta cũng thế thôi.

Với “Hai sắc hoa ti gôn”, bao kẻ si tình vẫn còn ngẩn ngơ, đọc thơ rồi lại tự vấn vương, ám ảnh vào mình như thể là TTKH là mình, như thể tình yêu trong bài thơ đó là của mình…

Tôi sợ chiều thu nắng phớt mờ

Chiều thu hoa đỏ rụng chiều thu

Gió về lạnh lẽo chân mây trắng

Người ấy sang sông đứng ngóng đò.

Nếu biết rằng tôi đã có chồng

Trời ơi! người ấy có buồn không?

Có thầm nghĩ đến loài hoa rụng

Tựa trái tim phai, tựa máu hồng!

Ti-gôn nhờ vào lời thơ có cánh của TTKH, tạo nên ảo giác buồn se sắt . Hình ảnh của một thiếu phụ Việt Nam khóc cho tình yêu xưa cũ không thành, mà loài hoa có nguồn gốc từ xứ sở xa xôi ấy bỗng nhiên có ngôn ngữ riêng của mình:

· Hoa của “trái tim mong chờ”

· Hoa của “tình yêu không phai mờ”

· Hoa của sự “tan tác sinh-ly”

Nói đến đây, tôi lại không thể không kể đến một câu chuyện mà tôi biết. Một câu chuyện tình có thực, không hư ảo, ú tim như “Hai sắc hoa ti-gôn”, nhưng câu chuyện lại bắt đầu từ hai người cùng mê bài thơ “Hai sắc hoa Ti-gôn”, bị “Hai sắc hoa ti-gôn” mê hoặc mà hệ lụy đến nhau, hệ lụy đến câu chuyện chưa kết thúc của Ti-gôn, tựa như là kiếp luân hồi của Ti-gôn vây. Và tôi đã có viết một bài về câu chuyện ấy, xin được đưa vào đây nguyên văn…

Cơn gió lạnh tạt qua khu vườn, lay nhành hoa ti gôn màu xác pháo đung đưa. Hoa nở trên hình hài của những trái tim vỡ, sương đọng giọt lại dưới những cái cánh vỡ ra ấy, chúc xuống như thể là giọt chảy ra chính từ trong tim. Thu bỗng nghe nhói đau ở lồng ngực bên trái. Từ lâu lắm rồi Thu vẫn có cảm giác ấy, bởi vì trái tim trong lồng ngực của Thu giờ đây cũng vỡ và nhỏ giọt từng ngày như loài hoa ti gôn kia có khác gì đâu…

Đó là một buổi chiều mùa thu, nắng vàng vọt xanh xao dự báo một cơn mưa biển sắp đến. Thu hồi hộp đứng chờ chuyến tàu khách, trong lòng có đôi chút không yên, phần vì biển động khiến con tàu về bến muộn những gần một tiếng, phần vì đó là lần đầu tiên Thu hẹn gặp anh.

Rồi anh cũng xuất hiện với bộ dạng rất bụi, không hành lý, không nón mũ, hai tay đút túi quần như thể từ nhà anh đến nhà Thu chỉ cách vài lối ngõ. Thu đón anh như đón một người thân quen từ lâu lắm, chỉ là đi xa mới về mà thôi. Giữa hai người hình như không cảm thấy có khoảng cách, chí ít là Thu cảm thấy như thế. Rồi trong những ngày bên nhau ấy, một sự nhầm lẫn hi hữu buồn cười của anh đã gieo mầm nên dây hoa ti gôn trong vườn nhà Thu…

Thu nhớ, hôm đó hai người lên đồi dạo chơi, đầu lối vào có một tường ti gôn nở hồng chào đón. Thu bảo anh hái cho Thu một nhành. Nhưng anh không hái nhành hoa nở, mà lại hái một cành đầy những nụ màu xám, rồi anh bảo: “Hoa ti gôn là loài hoa của sự chia ly, nên anh chỉ hái cho em cành nụ thôi, nụ chưa nở thì không hề có sự chia ly!”. Thu ngoan ngoãn cầm lấy nhành nụ thả vào cốp xe để đem về nhà và cắm vào bình nước. Những ngày sau đó, vì có anh bên cạnh nên Thu không còn để ý đến nhành hoa là mấy.

Nhưng khi anh đi rồi, Thu rất buồn nhớ. Nhớ anh, Thu lại đem bình hoa ra ngắm, mới hay nó không phải là nụ. Đó là những bông hoa ti gôn đã phai, cánh bạc thành màu xanh xám, có lẽ là do cánh hoa khép lại để bảo vệ hạt hoa nên hình hài trông giống như là nụ. Và bên trong những cái tưởng là nụ ấy đã có những cái hạt màu nâu - mầm mống mới của một câu chuyện luân hồi kiếp hoa buồn đang hình thành. Thu đem những cái hạt đúc vào đất và một tuần sau, nhưng chỉ có duy nhất một mầm Ti - gôn non chanh đã nhú lộc.

Thu cũng không biết vì sao ti gôn lại vận phải số mệnh chia ly vào mình, khi mà đâu chỉ có hoa, từ màu sắc cho đến cái lá của ti gôn đều mang hình hài trái tim. Đáng lẽ nó phải được đại diện cho tình yêu hạnh phúc mới phải chứ. Rồi khi những chiếc lá hình trái tim ấy bắt đầu xanh mượt, cũng là lúc Thu cảm nhận được khoảng cách tình yêu dần xa.

Không giống với quy luật đời thường, những đôi tình nhân khác gần nhau thì cãi nhau mà xa nhau lại nhớ nhung. Ngược lại, anh với Thu khi gần bên nhau hạnh phúc thật êm đềm, nhưng xa nhau lại hóa ra có chuyện. Mà chuyện lại chẳng có gì to tát đáng kể, Thu chỉ lờ mờ nhận ra có điều gì đó phũ phàng đang đến với mình. Có thể là do Thu đã sai lầm khi dễ dàng chấp nhận anh sớm quá để anh coi thường? Nếu quả là như vậy, thì sự im lặng bây giờ của Thu là hợp lý. Cho dù như thế trái tim Thu rất đau. Nhưng thà Thu chấp nhận nuôi một trái tim đau trọn đời hơn là để nó phải đập nhịp hỗn độn giữa sự nhầm lẫn yêu và nhân ngãi. Nếu yêu, tự anh sẽ cảm nhận được khát vọng của mùa thu để quay về mà hóa giải cho ti gôn thoát khỏi số mệnh chia ly. Bằng không người đời thiếu chi kẻ sĩ vốn khoái chí gán cho Ti - gôn những sự tích buồn để mà tùy bút…

“Ti-gôn” là chữ Antigone. tên khoa học là Antigonon leptosus. Người miền Bắc và miền Trung gọi tắt thành “Ti-gôn”, còn người Nam gọi là "nho kiểng". Là loại dây leo, nhánh và phát hoa có vòi ở chót, chùm kép to, hoa có 5 tai đỏ, ngoài 3 trong 2, tiểu nhị dính nhau ở đáy ; noãn sào 3 cánh, 3 vòi, nhụy bế quả ( Việt nam tự điển - Lê văn Đức và Lê ngọc Trụ ). Hoa Ti gôn có ba màu. Trắng, hồng xác pháo và đỏ tươi. Ti gôn là loại dây leo thường niên nhờ có củ to, ưa chịu nóng mùa hè và thích nhiều nước. Về mùa đông, người ta cứ tuởng Ti-gôn đã chết, nhưng thực ra không phải vậy. Lá rụng nhiều, ngọn cây chết nhưng gốc cây không chết và phục hồi chóng ở mùa tới. Có thể trồng Ti-gôn bằng củ, hoặc cành đều được.